Środek nocy. Wszyscy śpią, Cisza spokój. Jeszcze wczoraj nic nie zapowiadało nadchodzącej katastrofy.  Gdy nagle z głębokiego snu wybudza Cię KASZEL u Twojego dziecka.  Kaszle raz .. dwa razy .. O nie.. Kaszle coraz bardziej. Co się dzieje? Czy znasz to uczucie? Jeżeli tak, ten artykuł jest dla Ciebie.

Kaszel jest jedną z najczęstszych powodów wizyty u lekarza i szczerze mówiąc to dobrze, że tak jest. Dlaczego? Ponieważ jako objaw reprezentuje wiele różnych przyczyn – od prostych i najczęstszych, po zagrażające zdrowiu dziecka. Kaszel jest także symptomem, który dla rodzica jest trudny do scharakteryzowania, problematycznym jest go prawidłowo opisać.  Na co zwrócić uwagę i co więcej, o co i dlaczego zapyta lekarz w trakcie wizyty?? 

Zacznijmy od początku.

Kaszel jest reakcją obronną organizmu. Zdrowy człowiek kaszle w ciągu doby ok. 10 razy. Oddychając do naszego układu oddechowego trafia sporo brudu – drobnych pyłków, bakterii i wirusów – dzieje się to z każdym oddechem. I całe szczęście układ oddechowy ma mechanizmy obronne, które usuwają na bieżąco cały ten niepotrzebny bałagan. Budowa nabłonka oddechowego – czyli warstwy pokrywającej od środka drogi oddechowe, zapewnia kilka mechanizmów ochronnych, które tworzą filtr dla trafiającego tam powietrza. Oczyszczanie polega na mechanicznym usuwaniu zanieczyszczeń z powietrza, zatrzymywaniu pyłu z produkowanym przez komórki nabłonka oddechowego śluzem  i usuwaniu substancji osiadłych na ściankach stałym ruchem rzęsek nabłonka (zawsze w kierunku do góry). Jakby tego było mało, istnieje jeszcze mechanizm miejscowej odpowiedzi immunologicznej  i fagocytozy, czyli dosłownie zjadania przez komórki obronne, obcych substancji. 

Jednak gdy dochodzi do zaburzenia tej równowagi, np. w wyniku wniknięcia jakiegoś wirusa i rozpoczęcia stanu zapalnego w drogach oddechowych, nadmiar wydzieliny przerasta możliwości rzęsek , które w wyniku stanu zapalnego ulegają uszkodzeniu.  Pojawia się kolejna reakcja obronna organizmu, czyli właśnie kaszel. 

Kaszel to gwałtowne turbulentne wypchnięcie powietrza z dróg oddechowych . Obserwując kaszel można podzielić go na 3 krótkie fazy (każda z nich trwa ok.  0,8s)  

• głęboki wdech, 
• zamknięcie głośni z rozluźnieniem przepony i gwałtowny skurcz mięśni wydechowych 
• otwarcie głośni i eksplozyjne wypchnięcie powietrza z płuc na zewnątrz 

  

  

W serii kaszlowej każdy następny odruch przebiega z mniejszą siłą jest coraz mniej efektywny.

Skoro kaszel jest pożądaną normalną reakcją obronną organizmu, czemu spędza sen z powiek niejednego rodzica, czemu zdarzają się nieprzespane noce, gdy trudno ten kaszel uspokoić? Czemu dziecko raz kaszle uporczywie i napadowo, a innym razem kaszel jest sporadyczny? Jak w  ogóle ocenić jaki to kaszel? Kiedy trzeba się niepokoić?

I tu wracam do pierwszego twierdzenia- bez wizyty u lekarza i osłuchania nie da się na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie. Sam wywiad – czyli seria pytań dotyczących objawu nakierowuje lekarza na właściwy trop, natomiast zbadanie i osłuchanie jest kluczowe dla potwierdzenia diagnozy.

Pierwszym pytaniem wywiadu zwykle jest  “Od kiedy dziecko kaszle?”

Już ta informacja pozwala na zakwalifikowanie kaszlu do odpowiedniej grupy czasowej jako:

• kaszel ostry ( trwa nawet do 3 tyg) ,
• podostry ( 3-8 tyg) lub
• przewlekły ( powyżej 8 tyg) .

Dzięki tej informacji zawężamy źródło poszukiwań przyczyny w przypadku ostrego kaszlu do: infekcji dróg oddechowych, alergii, ciała obcego lub  drażniących pyłów i gazów.  Nie podejrzewamy ciężkiej choroby płuc w przypadku kaszlu od kilku dni.

Kolejnym etapem poszukiwań przyczyny kaszlu jest zdefiniowanie: “Czy kaszel jest mokry czy suchy?“. 

Kaszel suchy jest uporczywy , napadowy, nieproduktywny, o chrapliwym lub szczekającym brzmieniu, starsze dzieci mogą skarżyć się na uczucie łaskotania lub drapania w gardle.  Źródłem kaszlu suchego są górne drogi oddechowe – nos, zatoki , gardło, krtań tchawica- w wyniku infekcji uszkodzony zostaje nabłonek oddechowy , przez co receptory kaszlowe są bardziej wrażliwe na najdrobniejsze bodźce – nawet przepływ powietrza. Kaszel suchy występuje w dzień i w nocy. 

Kaszel mokry to kaszel połączony z odkrztuszaniem wydzieliny, zatem jest produktywny. Jest głębszy i mniej męczący niż kaszel suchy. Nasila się zwykle nad ranem ( po nocy drogi oddechowe muszą się oczyścić z zalegającej treści)  lub czasem w nocy, ale po odkrztuszeniu treści ustępuje. 

A teraz uwaga!

Oba rodzaje kaszlu mogą się ze sobą przeplatać, bo niemal każda infekcja dolnych dróg oddechowych wiąże się z objawami ze strony górnych dróg oddechowych. Zwykle na początku ostrej infekcji pojawia się kaszel suchy związany z reakcją ciałą na kontkat z patogenem. Dalszy rozwój objawów zależy od naszego układu odpornościowego, jak jest przygotowany i od rodzaju patogenu, który nas atakuje oraz naszego stanu zdrowia.  Następnie pojawia się kaszel mokry i produktywne odkrztuszanie wydzieliny. Gdy ostra  faza infekcji ustępuje, w wyniku uszkodzenia nabłonka oddechowego pozostaje nadwrażliwość oskrzeli, która objawia się suchym kaszlem trwającym nawet do kilku tygodni.  

Na co zatem w trakcie obserwacji dziecka w domu  zwrócić uwagę, by nie przeoczyć groźnych przyczyn kaszlu? 

Lekarz po ustaleniu rodzaju kaszlu( efektywny lub nieproduktywny) oraz czasu trwania kaszlu ( ostry, podostry, przewlekły) musi wykluczyć inne przyczyny kaszlu – tzw. objawy alarmowe. Zwraca uwagę na wiek dziecka w momencie pojawienia się kaszlu, czy kaszel pojawia się w trakcie karmienia, czy początek był nagły, czy poprzedziła go infekcja czy rozwój dziecka przebiega prawidłowo czy pojawia się nadmierna potliwość. W trakcie badania pediatra ocenia stan kliniczny pacjenta, szuka miejsc stanu zapalanego, osłuchując może pośrednio określić poziom zalegającej treści lub wybadać cechy nadreaktywności oskrzeli. Czasem potrzebne są dodatkowe badania krwi lub badania obrazowe. 

Leczenie kaszlu, by było skuteczne powinno przyczynowe.

Jeżeli mamy do czynienia z infekcją dróg oddechowych pomagamy w łagodzeniu jej objawów. Leki przeciwkaszlowe podajemy sporadycznie. i tak jak rozwój infekcji, nasze leczenie też będzie się zmieniało i dostosowywać do potrzeb pacjenta. Należy jednak pamiętać, że każda zmiana stanu zdrowia dziecka wymaga nowego badania. 

Infekcja to najczęstsza, ale nie jedyna przyczyna kaszlu. Warto wybrać się do lekarza gdy kaszel naszego dziecka nas niepokoi. 

autor:

 dr Agnieszka Purol