Krztusiec to poważna ostra choroba zakaźna dróg oddechowych, która mimo dostępnych szczepień nadal stanowi rosnące zagrożenie. Najlepszym sposobem ochrony przed jej ciężkim przebiegiem jest szczepienie oraz unikanie kontaktu z osobami chorymi. Dlaczego jednak w tym roku obserwujemy wyraźny wzrost zachorowań? Dlaczego podanie antybiotyku nie wystarcza, by zahamować kaszel?  Dlaczego szybka diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacząco skrócić okres zaraźliwości i zmniejszyć ryzyko powikłań? 

Krztusiec, znany również jako koklusz,  jest powodowany przez bakterię pałeczkę krztuśca (Bordatella pertussis) , która wywołuje zapalenie tchawicy i oskrzeli. 

Objawy i Przebieg Krztuśca:

Krztusiec zaczyna się jak zwykłe przeziębienie, którego nie sposób odróżnić od zwykłej infekcji, ale z czasem rozwija się w charakterystyczne, intensywne napady kaszlu. Oto typowy obraz tej choroby u dzieci: :

Faza nieżytowa

•    Objawy: suchy kaszel, katar, stan podgorączkowy, ból gardła.
•    Trwa 1-2 tygodnie.

Faza napadów kaszlu:

•   🤧 Napadowy charakter kaszlu: seria kilku silnych kaszlnięć na jednym wydechu.
•   🐔 Głęboki, świszczący wdech przypominający pianie koguta, ‘zanoszenie się ‘.
•   🤢 Wymioty pod koniec napadu kaszlu.
•   😰Zmiany na twarzy: zaczerwienienie, sinica, łzawienie oczu, ślinienie, wytrzeszcz gałek ocznych.
•   💥Możliwość wystąpienia wybroczyn na twarzy, wylewów do spojówek i krwawień z nosa.
•   👶U niemowląt mogą wystąpić bezdechy i drgawki.
•    Faza ta trwa 2-4 tygodnie.

Faza zdrowienia:

•    Kaszel stopniowo łagodnieje, ale może utrzymywać się nawet kilkanaście tygodni.
•    Częstotliwość i intensywność napadów kaszlu zmniejsza się, ale kaszel nadal nasila się nocą.
•    Czynniki drażniące, emocje i zmiany temperatury mogą prowokować napady kaszlu.

Jak można się zarazić?

Krztusiec jest niezwykle zaraźliwy. Ryzyko zakażenia po kontakcie wynosi ponad 80%, co czyni go bardziej zaraźliwym niż ospa wietrzna. Zarażenie najczęściej następuje drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt z chorym.

Największa zaraźliwość występuje w pierwszych dwóch tygodniach choroby, ale bez właściwej antybiotykoterapii osoba z krztuścem może zarażać przez 3-4 tygodnie, nawet jeżeli objawy są skąpe. 

 Największe ryzyko zakażenia występuje w pierwszych dwóch tygodniach choroby.

Leczenie

W fazie nieżytowej , czyli tej najwcześniejszej i mało charakterystycznej , stosowanie właściwych antybiotyków, takich jak :

• makrolidy (np. klarytromycyna, azytromycyna) lub
• kotrimoksazol,

może zahamować rozwój choroby.

W rozwiniętej fazie kaszlu antybiotyk skraca okres zaraźliwości, ale nie ma wpływu na objawy i przebieg choroby.

Kaszel jest tu wynikiem uszkodzenia dróg oddechowych przez toksyny bakteryjne, dlatego antybiotyk, choć skuteczny w zwalczaniu bakterii, nie łagodzi objawów klinicznych, bo nie działa na toksyny. W dodatku niestety, nie ma leków o udowodnionym działaniu łagodzącym kaszel krztuścowy w rozwiniętej fazie choroby. Podajemy leki objawowe – czyli próbujemy ułatwiać odkrztuszanie wydzieliny lub wybieramy leki hamujące  odruch kaszlowy. 

 Chory przestaje zarażać po 5 dniach właściwej antybiotykoterapii. 

Zapobieganie krztuścowi:

Szczepienia ochronne przeciwko krztuścowi są dostępne w Polsce od lat 50. XX wieku i stanowią najlepszą formę zapobiegania. Niestety ochrona po szczepieniu trwa od 5 do 10 lat. Po przechorowaniu choroby odporność utrzymuje się nieco dłużej 7-20 lat. Zatem można zachorować kilka razy w życiu na krztusiec.  Wiemy jednak, że szczepienie zapewnia łagodniejszy przebieg. Dodatkowo zwiększając odporność dorosłych i starszych dzieci zmniejszamy ryzyko zakażenia u niemowląt ( szczepienie  kokonowe).  Program szczepień obejmuje trzy dawki szczepienia podstawowego oraz 3 kolejne dawki przypominające. Są one realizowane u dzieci w ramach programu szczepień ochronnych, czyli są refundowane w ramach NFZ. 

Statystyki i aktualne zagrożenia:

Przed pandemią, w latach 2012-2019, rocznie notowano około 38,000 zachorowań na krztusiec. W 2023 roku odnotowano 23,000 chorych, a w pierwszych trzech miesiącach 2024 roku liczba ta wyniosła już ponad 32,000. Krztusiec stanowi duże zagrożenie szczególnie dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, które są nieszczepione lub szczepione częściowo. W tej grupie pacjentów ta choroba może być nawet śmiertelna. 

Diagnostyka choroby:

Tu najczęściej bazujemy na charakterystycznych objawach . Dlaczego? Bo najbardziej dokładnym i wiarygodnym i zarazem najdroższym  narzędziem diagnostycznym, które może wykryć pałeczkę krztuśca we wczesnej fazie choroby jest badanie diagnostyki molekularnej. Stwierdzenie obecności DNA Bordatella pertussis w nosogardzieli metodą PCR jest jednoznaczne z rozpoznaniem choroby. Nie ma czegoś takiego jak nosicielstwo pałeczek krztuśca.

 Badanie serologiczne jest czasochłonne i w obliczu szczepień może przysporzyć trudności diagnostycznych. Dodatkowo produkcja właściwych dla choroby przeciwciał zaczyna się dopiero pod koniec fazy nieżytowej, czyli po ok. 2 tyg. chorowania. Wymaz w kierunku krztuśca choć wykrywa bakterie we wczesnym stadium hodowla trwa od 7-21 dni. czyli też długo. 

Jeżeli u Twojego dotychczas zdrowego dziecka od kilku tygodni utrzymuje się kaszel, warto pomyśleć o krztuściu!